Κωδικός:Κ/14η ΕΒΑ/83/735
Θέση:14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
Κατηγορία:Έργο Πλαστικής
Είδος:Εικονοστάσιο
Χρονολόγηση:Αρχές 18ου αιώνα
Κατάσταση Διατήρησης:Ακέραιο
Υλικό:Ξύλο Δρυός
Περιγραφή:Ξυλόγλυπτο τέμπλο Αγίου Αθανασίου (Μητροπολιτικός Ναός Μυτιλήνης). Το τέμπλο έχει μήκος 11,81 μ. Και ύψος ,81 μ., φέρει τρία ανοίγματα και είναι κατασκευασμένο από σκληρό ξύλο πλατύφυλλου δέντρου (πιθανότατα βελανιδιά). Είναι ένα σπάνιο έργο ξυλογλυπτικής των μεταβυζαντινών χρόνων. Χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι., της ίδιας εποχής και τεχνοτροπίας με την Άγια Τράπεζα και τον αρχιερατικό θρόνο του ναού. Στο θρόνο υπάρχει επιγραφή με χρονολογία 1738. Οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου είναι αξιόλογες και σχετικά νεώτερες (όπως του Κόντογλου). Η εικόνα του Χριστού είναι ωραιότατο έργο του 16ου αι. από τη Μ. Ασία. Στο επάνω μέρος του τέμπλου εκτείνονται σε δύο σειρές 69 εικόνες διαστάσεων 0,34 μ. x 0,26 μ. Το ξύλο προσφέρει περισσότερες δυνατότητες σκαλίσματος απ' ότι το μάρμαρο, ή η πέτρα, ή το μέταλλο. Το τέμπλο αρχικά είχε επιχρισθεί με βερνίκι και μαύρο χρώμα. Αργότερα επικαλύφθηκαν με μπρούτζινα μερικά τμήματα γύρω από την Ωραία Πύλη, τα βημόθυρα, τα αυγόσχημα μετάλλια στα θωράκια και η τελευταία ζώνη (επίστεψη). Σήμερα ολόκληρη η επιφάνεια του τέμπλου καλύπτεται με μαύρο χρώμα. Μπροστά από το τέμπλο κατά μήκος και σε ύψος περίπου 1μ. τοποθετήθηκε σιδερένιο κιγκλίδωμα, που στηρίζεται στο δάπεδο και στους κίονες, που υψώνονται ανάμεσα στις εικόνες. Ο κύριος ελκυστήρας βρίσκεται σε ύψος 3,50 μ. περίπου και αποτελείται από τρία τμήματα συνδεδεμένα με μεγάλα καρφιά (γυφτόκαρφα). Το κεντρικό τμήμα του ελκυστήρα στηρίζεται στις κολώνες (κίονες) του ιερού κατά μήκος και τα δύο πλαϊνά στους βόρειο και νότιο τοίχους. Πιο ψηλά υπάρχει βοηθητικός ελκυστήρας, που σε συνδυασμό με μία σειρά κάθετων και οριζόντιων δοκών στηρίζουν το τέμπλο, που το επάνω μέρος γέρνει προς τον κυρίως ναό. Η πίσω πλευρά καλύπτεται από λεπτές σανίδες για αισθητικούς λόγους πάνω στις οποίες στηρίζεται μία σειρά ντουλάπια σε ύψος 2 - 2,5 μ. Το τέμπλο είναι κατασκευασμένο με την τεχνική του ανάγλυφου, του ολόγλυφου και του τρυπητού ή σκαλιστού στον αέρα, με φυτικό διάκοσμο και θρησκευτικές παραστάσεις. Η τεχνική του σκαλιστού στον αέρα εμφανίζεται στις αρχές του 18ου αι. Με τα διαμπερή κενά που δημιουργούνται ανάμεσα στις μορφές το έργο αποκτά χάρη, γίνεται πιο ελαφρύ και μοιάζει με δαντέλα. Μερικά τμήματα έχουν αντικατασταθεί με νεώτερα ξυλόγλυπτα που ξεχωρίζουν εύκολα. Τα ξυλόγλυπτα διακοσμητικά ανταποκρίνονται στις λειτουργικές - διαρθρωτικές ανάγκες του τέμπλου, γι' αυτό χρησιμοποιήθηκαν σε επιλεγμένες θέσεις το κάθε ένα, είτε, για να οργανώσουν την προς επάνω ανύψωση του φράγματος είτε για να καλύψουν στολίζοντας ορισμένα σημεία. Ο συνδυασμός της διακοσμητικής με τη λειτουργικότητα ομορφαίνουν το τέμπλο αλλά κυρίως βοηθούν στο πέρασμα του αέρα και του φωτισμού από τον κυρίως ναό στο χώρο του ιερού. Έτσι παρατηρούμε ότι όλοι οι συνδυασμοί είναι ουσιαστικά ομοιογενείς αφού ξεδιπλώνονται είτε με τόξα και ημικύκλια, είτε με ευθείες και ρόμβους, είτε σε ζώνες κατά μήκος. Η ποικιλία των θεμάτων που κοσμούντο τέμπλο είναι μεγάλη, όπως θρησκευτικές σκηνές, δράκοντες και καρποφόροι βλαστοί, ανθοδοχεία, ελικοειδείς κλάδοι με σφιχτοδεμένες σπείρες και άνθη, άγγελοι, λυρόσχημα φύλλα, προφήτες, αγγελικές κεφαλές, ολόσωμοι άγγελοι με έντονη εκφραστικότητα, που κρατιούνται από κλάδους, ελισσόμενες κληματίδες με σταφύλια που ραμφίζουν πτηνά και αετοί με ανοιχτές φτερούγες. Οι κληματίδες είναι ίσως το αγαπητότερο διακοσμητικό θέμα γιατί ταιριάζει όσο κανένα άλλο στο πνεύμα της εκκλησίας. Ολόκληρη η επιφάνεια του είναι κατάφορτη από τα παραπάνω θέματα. Είναι πιθανόν κατασκευασμένο από Χιακό εργαστήρι μαζί με τον Θρόνο και την Αγ. Τράπεζα.